Dom Carla i Gerharta Hauptmannów

Przemysław Wiater

Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Dolinie Siedmiu Domów

Szklarska Poręba to dziś miejscowość wypoczynkowo-turystyczna w Karkonoszach. Położona wśród lasów nad rzeką Kamienną, stała się od średniowiecza znanym ośrodkiem hutnictwa szkła.

Pod koniec XIX w. do Szklarskiej Poręby zaczęli napływać przedstawiciele świata literatury i sztuki. Zauroczeni dostojeństwem gór i bliskim kontaktem z przyrodą decydowali się na osiedlenie się tutaj na stałe. Już wcześniej powstawały ośrodki zamieszkałe przez ludzi sztuki – kolonie artystyczne. Najbardziej znane to podparyskie Barbizon, bretońskie Pont Aven, położone koło Bremy Worpswede, alpejskie Murnau, środowisko malarzy na wyspie Sylt czy karkonoska Szklarska Poręba. Na gruncie polskim takimi miejscowościami były Zakopane oraz Kazimierz nad Wisłą.

Widok od frontu

W 1890 r. dwaj niemieccy literaci; bracia Carl i Gerhart Hauptmann postanowili tutaj zamieszkać. Po latach Gerhart Hauptmann, już jako laureat literackiej Nagrody Nobla z 1912 r., tak wspominał to wydarzenie:

„Pewnego dnia podczas górskiej wędrówki dostrzegłem z wysoka ową dolinę [Dolinę Siedmiu Domów– przyp. aut.] i pomyślałem sobie, że dobrze byłoby wybudować tutaj dom. Zachwycony i olśniony tym pomysłem zszedłem w dół przez lasy, zbiegłem ścieżką wśród łąk i w ciągu kilku godzin załatwiłem kupno wiejskiego domu z przynależnym gruntem, łąką, z bukowym gajem i źródełkami. Przypominam sobie jeszcze bezgraniczną radość żony i dzieci, kiedyśmy ten piękny zakątek uznali za swój własny i zaczęliśmy przebudowywać starą, rozpadającą się chałupę, która przemieniona jak najlepiej, miała się stać naszym przytulnym ogniskiem domowym.”

W Dolinie Siedmiu Domów przy dzisiejszej ul. 11 Listopada 23 Gerhart Hauptmann stworzył największe dramaty, takie jak „Tkacze”, „Futro Bobrowe”, „Woźnica Henschel” czy „Wniebowzięcie Hanusi”. Po rozpadzie małżeństwa z Marią Thienemann pisarz zamieszkał w pobliskim Jagniątkowie.

W „Domku pisarza”, gdyż tak bracia nazwali ten dom, pozostał Carl Hauptmann. Po uzyskaniu tytułu doktora nauk filozoficznych, oddał się twórczości literackiej, w której często opisywał piękno Karkonoszy. Do najbardziej znanych dzieł pisarza zaliczyć należy zbiór „Z mojego pamiętnika” i cykl legend „Księga Ducha Gór”. Carl Hauptmann dokonał literackiej korekty tłumaczenia powieści Wł. Reymonta „Chłopi” na język niemiecki.

Kamień w ścianie

Kolonię artystyczną w Dolinie Siedmiu Domów na początku XX w. zamieszkiwali też inni literaci; dr Wilhelm Bölsche (ul. M. Kopernika, nieistniejący dom „Na kurzej stopce”), dr Bruno Wille (ul. Muzealna 5), John Henry Mackey (ul. W. Hofmana 17) czy Hans von Hülsen, który zamieszkał w domu po Johnie H. Mackey. Często przebywał tutaj wybitny ekonomista prof. Werner Sombart, właściciel pięknej rezydencji przy ul. Bukowy Gaj 2. Po sąsiedzku, w wiejskiej chacie przy ul. Dolnej 11 mieszkał ociemniały na wskutek nieszczęśliwej choroby malarz, profesor berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych – Hanns Fechner. Na sąsiedniej parceli przy ul. Dolnej 13 wybudował w początku lat trzydziestych nowoczesną willę w stylu „Bauhausu” jego syn, również malarz, Werner Fechner. Kilkaset metrów dalej przy ul. Dolnej 7 miał dom ze znanym na Dolnym Śląsku antykwariatem Olly Oltmanns. Zupełnie wyjątkową w charakterze budowlą była „Hala Baśni” galeria przedstawiająca cykl ośmiu wielkoformatowych obrazów z legendą karkonoskiego Ducha Gór przy ul. Muzealnej 5. Autorem tego przedsięwzięcia był malarz Hermann von Hendrich wspólnie z Bruno Wille. Po drugiej stronie ulicy przy Kopernika 2 miał willę historyk sztuki dr Alfred Koeppens.

Lista właścicieli posiadłości „koloni uczonych i artystów” w Dolinie Siedmiu Domów jest długa. Wśród osobistości zamieszkujących ten zakątek przypomnieć należy dra Georga Reicke, burmistrza Berlina (ul. Muzealna 7), Felixa Deutscha, członka zarządu firmy A.E.G. (ul. Kopernika), Johanna Guthmanna i Johannesa Zimmermanna, kolekcjonerów sztuki (ul. Górna 4), Willego Oltmannsa, malarza-ekspresjonisty (ul. 11 Listopada 8), Martę Hauptmann zamieszkującą w willi „Polny krzew” przy ul. Muzealnej 3.

Po II wojnie światowej Dolina Siedmiu Domów opustoszała. Z wolna poczęli się tutaj osiedlać nowi mieszkańcy, którzy temu miejscu nadali nazwę Doliny Szczęścia. W 1947 r. w niewielkim domku przy ul. Matejki 12 zamieszkał Wlatimil Hofman, wybitny polski malarz-symbolista, uczeń i przyjaciel Jacka Malczewskiego, którego do przyjazdu namówił literat Jan Sztaudynger mieszkający przy ul. H. Kołłątaja 55. Wlastimil Hofman pozostawił wiele portretów mieszkańców Karkonoszy czy obraz ołtarzowy w kościele parafialnym na pobliskim wzgórzu Sowiniec.

W latach 50.-tych w dawnym domu Hauptmannów mieścił się Dom Pracy Twórczej Związku Literatów Polskich, którego gośćmi byli między innymi Władysław Broniewski, Jan Parandowski czy Teodor Parnicki. Od 1995 r. powstał tutaj oddział Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Placówka prezentuje stałe wystawy poświęcone karkonoskiemu Duchowi Gór i kolonii artystów w Szklarskiej Porębie. Obok muzeum ustawiony został ceramiczny pomnik nagrobny Carla Hauptmanna przeniesiony z dawnego cmentarza ewangelickiego w Szklarskiej Porębie Dolnej.

W przysłupowym domu z 1740 r. zamieszkała Lidia Śniatycka-Olszewska z mężem Tomaszem, którego ulubionym zajęciem jest fotografowanie Karkonoszy. Obok mieszka grafik Krzysztof Figielski czerpiący inspiracje twórcze z historii tego wyjątkowego miejsca.

Obecnie na terenie Doliny Siedmiu Domów mieszczą się cztery muzea: Dom Carla i Gerharta Hauptmannów – oddział Muzuem Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Dom Wlastimila Hofmana, Muzeum Minerałów „Juna” oraz Mini-Muzeum Energetyki Jeleniogórskiej.

Dodaj komentarz