Kamienna Góra

Kamienna Góra

Miasto wydzielone, a także siedziba gminy; dawne miasto powiatowe. Obecnie liczy ponad 22 tyś. mieszkańców. Miejscowość leży u zbiegu Bobru i Zadrnej, na wysokości 435-460 m, w trzeciej co do wielkości i najwyżej położonej śródgórskiej kotlinie sudeckiej.

W XIII wieku – a być może znacznie wcześniej – istniał tu gródek obronny zwany „Strażą” oraz podegrodzie będące osadą targową. Lokalizacja ta jest ściśle związana z odwiecznym traktem handlowym wiodącym przez Bramę Lubawską do Czech. Istnieje przekaz historyczny mówiący, iż osada targowa rządziła się prawem polskim do roku 1249. W tym roku Bolesław Rogatka nadał miejscowości magdeburskie prawa miejskie. Ówcześni właściciele – cystersi z Krzeszowa – długo zwlekali z ich wprowadzeniem. Dokument z 1287 roku wymienia Kamienną Górę pod nazwą „Landishutte”, co jest wyraźnym nawiązaniem do dawnej nazwy „Strażą”. Pod koniec XIII wieku książę świdnicko-jaworski Bolko I otoczył miasto fosą i podwójnym murem z dwiema basztami. Miasto założone na planie prostokąta z szachownicą ulic wokół rynku, obwiedzione pierścieniem murów obronnych, zachowało do dziś regularny układ, który w niewielkim stopniu zakłócony został późniejszymi przebudowaniami.

W początku XIV w. Bolko II rozszerzył prawa miejskie, lecz niebawem utracił miasto. Leżąca przy szlaku handlowym warownia była przedmiotem częstych walk i sporów. Bolko II podstępem, porównywanym do fortelu trojańskiego, odzyskał miasto w 1345 roku. Krwawy okres walk husyckich i tu zaznaczył się tragedią. W roku 1426 oddział husytów zdobył i splądrował miasto, które wraz z zamkiem spalono. Kilkakrotnie rabowane i niszczone było ono w okresach walk wojny 30-letniej. Także w czasie wojny 7-letniej, w roku 1760, Kamienna Góra poważnie ucierpiała. Wcześniej niszczyły ją pożary i epidemie. Położenie Kamiennej Góry sprzyjało jednak odradzaniu się miasta.

Od XVI wieku nieprzerwanie stanowi ona ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Zwłaszcza rozwijał się tu handel i produkcja płócien. Wiek XVIII przyniósł dalszy rozwój tkactwa i handlu wyrobami włókienniczymi. Bunty tkaczy nie omijały także Kamiennej Góry. Jedno z poważniejszych wystąpień miało miejsce w roku 1793.

W okresie wojen napoleońskich na przedpolach Kamiennej Góry, w obecności cara Rosji i króla Prus, odbyła się wielka parada wojsk sprzymierzonych. Wydarzenie to upamiętnia obelisk na północno-zachodnim krańcu miasta.

W okresie kapitalizmu następuje dalszy rozwój miejscowości, głównie dzięki rozwinięciu się w okolicy przemysłu wydobywczego. Eksploatowano niewielkie złoża węgla kamiennego, rudy żelaza i miedzi. Poważnie rozwinęła się eksploatacja skał budowlanych. W samym mieście następuje rozwój manufaktury. W roku 1841 powstała tu pierwsza mechaniczna przędzalnia, a w 1852 tkalnia. W roku 1860 miasto otrzymuje oświetlenie gazowe, które w 1883 r. zamieniono na elektryczne. W latach 1868-69 wybudowano linię kolejową z Sędziszowa, uzyskując połączenie z linią Wrocław – Jelenia Góra. Linię tę przedłużono do Lubawki. Połączenie kolejowe z Jelenią Górą przez Kowary uruchomiono w roku 1905.

W okresie II wojny światowej w mieście istniała filia obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen. W czasie jej likwidacji rozstrzelano około 200 więźniów. Ich zbiorowa mogiła znajduje się na cmentarzu przy ul. Katowickiej.

Po roku 1945 miasto, nie będąc zniszczone, szybko wróciło do życia. Nastąpił okres jego szybkiego rozwoju. Dziś Kamienna Góra jest ważnym ośrodkiem przemysłowym i usługowo-handlowym. Znajdują się tu największe na Dolnym Śląsku Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Len”, Tkalnia Jedwabiów „Floreta”, Fabryka Maszyn Włókienniczych „Dofama”, Zakłady Przemysłu Skórzanego „Odra” i oddział wrocławskiej „Intermody”.

Najstarszym zabytkiem Kamiennej Góry jest kościół parafialny Św. Piotra i Pawła. Jego dzieje sięgają 1294 roku i wiążą się z osobą fundatora – księcia Bolka I. Kościół, zniszczony całkowicie, został odbudowany w XIV wieku. Jest to trójnawowa budowla o sklepieniu krzyżowo-żebrowym. Nawy o sklepieniu kolebkowym są późniejsze. W lewym ołtarzu bocznym znajduje się gotycki tryptyk św. Anny datowany na rok 1520. Wyposażenie świątyni jest w znacznej części rokokowe i neogotyckie; rokokowa ambona (drewno polichromowane) pochodzi z końca XVIII wieku, a jej wykonawcą był Józef Lachel z Krzeszowa. We wnętrzu kamienne epitafia i płyty nagrobne: Anny Krauze z końca XVI, inne z początków XVII wieku. Kościół cmentarny przy ul. Katowickiej pochodzi z przełomu XVI i XVII wieku.

Kościół parafialny MB Różańcowej wzniesiony został w latach 1709-30 przez protestantów jako jeden z tzw. kościołów łaski (cesarskiej). Wybudowany na stoku Góry Parkowej, na rzucie krzyża, we wnętrzu posiada wyposażenie barokowe z elementami klasycystycznymi. Nie opodal kościoła znajduje się mauzoleum Polaków pomordowanych we wspomnianym podobozie Gross-Rosen. Przy ul. Ogrodowej zachował się fragment murów obronnych, które w XV wieku otaczały miasto. Wokół rynku zachowały się renesansowe i barokowe kamieniczki, większość z nich z podcieniami.

W jednej (pl. Wolności 11), pochodzącej z roku 1650, znajduje się Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego. Placówka ta prezentuje eksponaty związane z historią tkactwa, a także malarstwo, przedmioty kultury materialnej i dawnego rzemiosła. Można tu m.in. obejrzeć ciekawy zbiór czepców śląskich, poziome warsztaty tkackie, zbiór pucharów cynowych. Muzeum czynne jest we wtorki, czwartki, soboty w godz. 10-17, natomiast w święta i dni wolne od pracy w godz. 12-17. Tel. 22-75.

Na północno-zachodnim krańcu miasta znajduje się ruina zamku „Kreppelhof” („Grództwo”) – renesansowego, z fragmentami bastionowych fortyfikacji otoczonych fosą. Pierwszym archiwalnie potwierdzonym właścicielem warowni był kanclerz księstwa świdnicko-jaworskiego Hans von Schaffgotsch. Jemu przypisuje się wzniesienie zamku w II połowie XVI stulecia. Od jego śmierci w 1564 roku aż do czasów wojny 30-letniej tutejsze dobra znajdowały się w rękach Schaffgotschów, po czym majątek przeszedł w ręce rodziny von Schindel i hrabiego von Dyhrn. W końcu XVII w. należał do rodziny von Promnitz, w rękach której pozostawał do roku 1764, tj. do śmierci Erdmana von Promnitz. Mocą jego testamentu Kreppelhof odziedziczył siostrzeniec Krystian Fryderyk zu Stolberg-Wernigerode. Własnością jego rodu pozostawał zamek do II wojny światowej. Gościli tu królowie pruscy, w 1813 roku car Aleksander I, a w latach 1859 i 1866 cesarz Fryderyk Wilhelm.

Była to obszerna czteroskrzydłowa budowla chroniona przez fortyfikacje i fosę, zabezpieczającą zamek z trzech stron. Zabudowania mieszkalne otaczały obszerny dziedziniec. W ruinach zachowały się detale architektoniczne o formach renesansowych z trzeciego ćwierćwiecza XVI stulecia. Zamek, długo nie zamieszkany po zniszczeniach w wojnie 30-letniej, odrestaurowany został przez Antoniego zu Stolberg-Wernigerode. Rozbudowę na większą skalę podjął w roku 1872 G. Bohn z Drezna. Wówczas nadano budowli charakter neorenesansowy, znany z ryciny Ducknera. Wzniesiono masywną wieżę oraz budynek bramny z dwuprześwitową bramą i tarasem, dodając ozdobne szczyty. Zamek zwrócony był frontem na zachód. Otaczająca budowlę fosa obsadzona była lipami – dziś 300-letnimi. Poza fosą znajdowały się zabudowania folwarczne i staw rybny. W latach siedemdziesiątych XIX w. podczas kolejnej przebudowy zamku założono niewielki park. Jeszcze w 1921 roku tak pisano o Kreppelhof: „Wspaniały portal prowadzi do wewnętrznego podwórca, po przekroczeniu którego wychodziło się w piękny park pomiędzy domem a fosą…”. W położonym na wysokości 437 m parku znajdują się okazy lipy drobnolistnej (pomniki przyrody), jodły szarej, sosny czarnej i świerka kłującego. W dębowej alei zachowały się okazy dębów szypułkowych, spotkamy w niej również limbę, choinę kanadyjską, jodłę pospolitą oraz wierzby – białą, iwę i kruchą. W roku 1946 zamek strawił pożar – odtąd pozostaje on w ruinie. Ocalał fragment murów obronnych, odrzwia renesansowe, brama wjazdowa, drobne elementy architektoniczne, a wśród nich kartusze herbowe.

Kamienna Góra posiada pełną infrastrukturę handlowo-usługową. Kłopoty sprawia turystom brak bazy noclegowej w mieście. Jedyny hotel od dłuższego czasu znajduje się w remoncie. Pole biwakowe zlokalizowane jest koło ośrodka rekreacyjno-wypoczynkowego przy ul. M. Reja, gdzie znajduje się również zbiornik wodny z kąpieliskiem i wypożyczalnią kajaków. BORT PTTK przy ul. Kościuszki 1, tel. 31-44, oferuje miejsca noclegowe w stacjach turystycznych położonych w znacznym oddaleniu od miasta, prowadzi też obsługę turystyczną wycieczek. Pokojami gościnnymi dysponuje Biuro Usług Turystycznych i Zakwaterowania „Karkonosze”, ul. Świerczewskiego 2, tel. 22-21, tlx 075627. Stacja benzynowa przy ul. Świerczewskiego (300 m poniżej stacji PKP).

Węzeł szlaków turystycznych – X 2N i – znajduje się u zbiegu ulic Jeleniogórskiej i Świerczewskiego, naprzeciwko stacji PKP. Poza teren Rudaw szlak niebieski prowadzi na Chojniak (1.30 godz.) i dalej w Góry Wałbrzyskie na Chełmiec (5 godz.). Szlak żółty wiedzie do Krzeszowa (2.15 godz.), a dalej do Chełmska Śląskiego (5 godz.).

Źródło: Bohdan W. Szarek „Rudawy Janowickie„, 1990

Dodaj komentarz