Karpniki

Wieś w gminie Mysłakowice, rozciągająca się na przestrzeni 3 km w dolinie Karpnickiego Potoku. Położona na wysokości 370-420 m.

Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w dokumencie z roku 1305. Osada nosiła wówczas nazwę Fischbach (Rybi Potok). Wiadomo jednak, iż wcześniejsza osada w tym miejscu powstała – w związku z wzniesieniem przez Henryka I zamku Sokolec na Krzyżnej Górze – w roku 1207 i nosiła nazwę Bolzenhóser.
Informacje historyczne mówią o przekazaniu tych ziem przez księżnę świdnicko-jaworską Agnieszkę – Clericusowi Bolcze. Po jego śmierci wieś powróciła do dóbr książęcych. Później jako właściciel Rybiego Potoku wymieniany jest Rydygier Wiltberg, który w roku 1389 odprzedał wieś niejakiemu Titze Schindzowi. Po nim gospodarzył tu kuzyn opata Czirna, Cuncze auf Predel (Bredel). On to w roku 1438 sprzedał Karpniki wraz z folwarkiem Cuncze Bielerowi von Reichenbach.
Kilkadziesiąt lat później majątek przeszedł w ręce kanclerza dóbr księstwa świdnicko-jaworskiego Hansa Schoffa zu Gotsche. Z jego małżeństwa z Jadwigą von Zeydlitz zrodziło się siedmiu synów, z których prawie każdy zapoczątkował inną linię rodu Schaffgotschów.
Karpniki odziedziczył Kasper I Schoff, zwany Gotschem z Karpnik (Gotsche auf Fischbach). Do niego należały także: Strużnica, Krzaczyna (dziś dzielnica Kowar), Czarne oraz główna jego majętność – Kowary.

W latach 1520-23 Kasper I Schoff Gotsche z Karpnik pełnił funkcję starosty księstwa świdnicko-jaworskiego. Zmarł w roku 1534, pozostawiając Karpniki synowi Kasprowi II. W roku 1580 majętność tę hrabia Adam Schaffgotsch sprzedał za sumę 25000 talarów Melchiorowi von Kanitz und Talowitz. Po nim dziedziczył wieś Christoph Friedrich von Kanitz.

W latach 1725-74 Karpniki ponownie należą do Schaffgotschów. W roku 1774 nabył Karpniki hrabia Hans Wilhelm. Po jego śmierci zadłużony majątek przeszedł na własność państwa pruskiego jako dobra królewskie.
W roku 1777 wieś stała się własnością cystersów z Krzeszowa, od których w 1785 nabył ją Fryderyk von Reden auf Honeln und Benigsten – pruski minister górnictwa, właściciel Bukowca.

W trzy lata później von Reden sprzedał Karpniki innemu ministrowi rządu pruskiego, Karolowi Jerzemu von Hoym. Ten już w roku 1789 sprzedał wieś Kasprowi Konradowi von Zeydlitz.
W roku 1822 nabył Karpniki brat króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, ówczesny gubernator Nadrenii, książę Wilhelm. Do końca XIX wieku majętność pozostawała w rękach Hohenzollernów, a później przeszła na własność książąt Hesji.

Zamek w Karpnikach wzniesiono w drugiej połowie XVI wieku. Nie udokumentowane podania głoszą, że pierwszy gród warowny w tym miejscu wzniósł wygnany z zamku Sokolec na Krzyżnej Górze „zbójnik Proćko”. W okresie, gdy gospodarzyła tu rodzina von Kanitz, dokonano przebudowy, w stylu renesansowym, wcześniejszej budowli warownej. Prace ukończono w roku 1603, o czym świadczy inskrypcja na portalu zachowanym w tylnej elewacji. Renesansowy portal z piaskowca stanowił ongiś główne wejście do zamku. W wyniku tej przebudowy powstała budowla wzniesiona wokół czworokątnego dziedzińca, otoczona fosą.
W przeszło dwa stulecia później, po roku 1822 książę Wilhelm wraz z małżonką Anną Marią polecili przebudować zamek, czyniąc zeń swą letnią rezydencję. Dokonano wówczas zmiany podziałów elewacji oraz przekształcono wnętrza, czemu towarzyszyły zmiany podziałów wewnętrznych. Przebudowę tę prowadzono etapami, a zakończono ją całkowicie dopiero w roku 1848. Jako autorów przebudowy podaje się K. F. Schinkla i jego ucznia Fr. Stüllera, co jednak nie znajduje pełnego potwierdzenia w najnowszych badaniach; pewne jest jedynie, że prace budowlane prowadzili Stüller i Hammann. Pałac otrzymał wystrój architektoniczny w stylu angielskiego neogotyku. Zachowano założenie na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem.
Z renesansowej budowli pozostały: cylindryczna wieża i nieregularny trakt bramny z prowadzącym doń mostem kamiennym przekraczającym fosę, wspomniany już portal z tablicą inskrypcyjną, obramienia okienne w dolnej kondygnacji, sztukaterie izby przybramnej, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe w kondygnacji parterowej oraz fragmenty bogato rzeźbionych portali; zachowała się ponadto kaplica zamkowa z wykuszem oraz marmurowe kominki w wielkiej sali i w bibliotece.
Po roku 1945 pałac był siedzibą Domu Opieki dla dzieci upośledzonych, później mieścił się w nim ośrodek kolonijny.
Od roku 1984 obiekt znajduje się w rękach prywatnych.
W XIX wieku, wraz z ówczesną przebudową pałacu, rozpoczęto prace nad założeniem parku krajobrazowego. Park ten, wkomponowany w teren ze szczególnym wyczuciem smaku, zaprojektowany został przez słynnego w tej epoce twórcę ogrodów Piotra Józefa Lenne.
Plany budowli towarzyszących, które składały się na bogaty program sentymentalnego ukształtowania krajobrazu, z całą pewnością można przypisać K. F. Schinklowi. Wzniesiono tu – charakterystyczne dla tego architekta (twórcy m.in. modyfikacji słynnego założenia pałacowo-parkowego w Kórniku na ziemi poznańskiej) – sztuczne ruiny, wieże widokowe, horyzontalne tarasy, herbaciarnię, leśniczówkę („Szwajcarka”) w stylu podalpejskim oraz pseudogotyckie pomniki. Do pałacu wiodła lipowa aleja, przy której usytuowano ławę kamienną z popiersiami księcia Waldemara i księcia Adalberta.
W świerkowym gaju wzniesiono „gotycki” pomnik księcia Leopolda von Hessen-Hamburg, brata księżnej Anny Marii. Ta ozdoba parku w swej formie przypominała rysunki K. F. Schinkla.
W pobliżu „Domu Ogrodnika” usytuowano przeniesiony tu z Nadrenii portal w stylu późnoromańskim, nazwany Łukiem Kolońskim. Stanowił on oprawę widoku na sztuczne ruiny, do których wiodła przechodząca przezeń droga.
Program sentymentalnego kształtowania krajobrazu obejmował dość odległe od pałacu tereny. Na Krzyżnej Górze księżna Anna Maria – żona Wilhelma Hohenzollerna – kazała ustawić (w roku 1830) krzyż żelazny, tak aby był on widoczny z okien jej sypialni. Trasę spacerową poprowadzono aż do Starościńskich Skał, na których ustawiono żeliwne posągi lwów, określane jako „Lwy Falkensteinów”. Z rozległego ongiś parku krajobrazowego dziś zachowały się, na powierzchni 5,83 ha, 303 drzewa. Najstarsze z nich osiągnęły wiek około 400 lat. Obok mostu przekraczającego fosę rośnie 300-letni buk. Podobny jest też wiek dość licznych tu dębów szypułkowych.
Dojście do pałacu – z głównej drogi (na zachodnim krańcu wsi) od szlaków 6Z i 21N.
W drugiej połowie XIX wieku na północ od opisanego wyżej zespołu pałacowo-parkowego wzniesiono pałacyk myśliwski. Nieznany autor projektu zaplanował budowlę trójkondygnacyjną o zróżnicowanej, eklektycznej bryle z elementami neorenesansowymi i tyrolskimi. Nakryto ją wysokimi, spadzistymi dachami, które zdobią ustawione po przekątnej wieże. Ozdobą południowej fasady jest ryzalit i wykusz z kartuszem herbowym. Chorągiewka na dachu podaje czas powstania tej budowli, zwanej dziś „willą pani Achinger”: rok 1875.
Wraz z pałacykiem powstał na powierzchni 12,5 ha rozległy park naturalistyczny. Przy jego rozplanowaniu wykorzystano urozmaicone tu warunki terenowe. Do istniejącego już drzewostanu wprowadzono świerk srebrny, sosnę wejmutkę oraz liczne krzewy ozdobne. Poprowadzono promenady spacerowe i utworzono ciągi widokowe (np. od pałacyku na Krzyżną Górę). W miejscu rozlewiska strumienia założony został staw o nieregularnym kształcie. Wyeksponowano rozrzucone w terenie skałki, zakładając na skarpach skalne ogródki. Dość dobrze zachowany zespół o charakterze parkowo-leśnym dziś zwraca uwagę niebanalnym rozplanowaniem zieleni i jej dużym urozmaiceniem gatunkowym (36 gatunków i odmian roślinności wysokiej). Chcąc dojść do „willi pani Achinger”, ze szlaku 6Z należy zboczyć z szosy w boczną drogę (budynek szkoły pozostawiamy po prawej stronie).
Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jadwigi, wznoszący się w centrum wsi (przy szlaku 6Z), zachował najstarsze fragmenty architektoniczne (m.in. maszkaron na północnej elewacji). Pierwsza wzmianka historyczna o świątyni pojawia się w roku 1399, wymieniając polskiego proboszcza Sołtana Klonicza. W roku 1589, w trakcie gruntownej przebudowy kościoła, dodano świątyni charakterystyczną renesansową attykę. Kolejna przebudowa miała miejsce w roku 1648. W kościele zachowała się gotycka rzeźba „Madonna na półksiężycu” oraz rycerskie epitafium jednego z właścicieli Karpnik – Fryderyka von Kanitz – z roku 1582. We wnętrzu świątyni znajdują się też elementy renesansowego wyposażenia z okresu drugiej przebudowy. Na uwagę zasługują: renesansowy ołtarz główny (drewno złocone) oraz ambona (drewno polichromowane) z XVII wieku, drewniana barokowa chrzcielnica z polichromią z XVIII wieku oraz XVII- i XVIII-wieczne rzeźby całopostaciowe. Barokowy obraz olejny przedstawiający scenę Ukrzyżowania datowany jest na XVII wiek. Również barokowy w stylu jest XVIII-wieczny obraz olejny „Cierniem koronowanie”. Zachowały się także elementy dawnego wyposażenia liturgicznego.
Na wschodnim krańcu wsi, nie opodal ruin kościoła poewangelickiego (wzniesiony w latach 1748-52, po roku 1945 opuszczony, spłonął w końcu lat siedemdziesiątych), zachowała się zabytkowa pastorówka. Wzniesiono ją w okresie (1777-79), gdy Karpniki były we władaniu cystersów z Krzeszowa. Projektodawcą barokowej budowli był Johann Gottlob Feller – mistrz budowlany krzeszowskiego klasztoru. Późniejszy od pastorówki jest – stojący nie opodal – budynek dawnej szkoły ewangelickiej, naśladujący w swej formie styl barokowy, a zbudowany w 1811 roku.
Spośród placówek o znaczeniu praktycznym w Karpnikach znajdują się: 2 sklepy spożywcze, urząd pocztowy, bar „Nad Potokiem” oraz Wiejski Ośrodek Zdrowia (tel. 212-16). Autobusy PKS zapewniają połączenie z Jelenią Górą, Janowicami Wielkimi (przez Trzcińsko) i Gruszkowem (przez Strużnicę). Na zachodnim krańcu wsi przystanek PKS, z którego połączenie z Kowarami (przez Bukowiec).
Węzeł szlaków turystycznych 6Z, 21N, 22Ż na wschodnim krańcu wsi, obok przystanku PKS, skąd do schroniska PTTK „Szwajcarka” 25 min szlakiem 22Ż. Do schroniska PTSM „Sokolik” w Strużnicy – 20 min szosą (bez znaków).

źródło: Bohdan W. Szarek „Kotlina Jeleniogórska”, 1989

Dodaj komentarz