Kopalnia kwarcu "Stanisław"

Przemysław Wiater

Kopalnia kwarcu „Stanisław” w Szklarskiej Porębie położona jest na południowym zboczu i grzbiecie Izerskich Garbów w środkowo-wschodniej części Gór Izerskich w najwyższej centralnej części Wysokiego Grzbietu Gór, między masywem Zielonej Kopy po zachodniej stronie a Zwaliskiem po wschodniej stronie, około 1,6 km na południe od Rozdroża Izerskiego. Dawniej na wyrobisko kwarcu używano nazw Weisse Flins, Biały Lwiniec (od legendarnego bożka słowiańskiego Flinsa-Lwińca zakopanego tutaj ponoć przed wiekami) i Biały Kamień.

Kopalnia „Stanisław” jest to kopalnią odkrywkową, która eksploatuje największą w Polsce żyłę kwarcu o długości ponad 10 km. Kwarc występuje tutaj w strefie kontaktowej granitów karkonoskich i granito-gnejsów. Poziom wydobywczy położony jest na wysokości od 1050 do 1080 m n.p.m. Jest to najwyżej położony zakłady wydobywczy w Polsce, a nawet w środkowej Europie. Kwarc był wykorzystywany jako podstawowy surowiec dla okolicznych hut szkła, a huta „Józefiny” ze Szklarskiej Poręby eksploatowała złoże do 1902 r. Produkcja kopalni obejmuje trzy odmiany kwarcu: ceramiczny, najbardziej wartościowy, półceramiczny i hutniczy. Wydobywany kwarc odznacza się bardzo wysoką zawartością krzemionki (około 97-100 %). Surowiec o takich parametrach doskonale nadaje się do wykorzystania w przemyśle: szklarskim, hutniczym i elektronicznym.

Złoże kwarcu na Izerskich garbach eksploatowane jest od średniowiecza. Kwarc był wykorzystywany jako podstawowy surowiec dla okolicznych hut szkła. Pierwsi bogactwo Wysokiego Grzbietu poznali Walonowie, znajdując złoto, kryształy górskie i ametyst. Gdy w 1902 r. kolej dotarła ze Szklarskiej Poręby do Korenova, a ze stacji kolejowej „Huta” poprowadzono dla kopalni bocznicę towarową, nastąpił dalszy rozwój kopalni z uwagi możliwość łatwego transportu surowca do odległych miejsc. Do 1945 r. wschodnia część szczytu była pomnikiem przyrody. Kopalnię kwarcu „Stanisław” na Izerskich Garbach na miejscu istniejącej wcześniej kopalni utworzono w latach 50. XX wieku, włączając w skład Przedsiębiorstwa Państwowego „Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych”, które w 1954 r. utworzono z wydzielonej części Bolesławieckich Kopalń Surowców Mineralnych. W 1991 r. Przedsiębiorstwo Państwowe JKSM zostało przekształcone w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, a w 1997 r. Spółka została sprywatyzowana. W 2001 r. Kopalnia Kwarcu „Stanisław została sprzedana przez firmę JKSM ,Dolnośląskiej Spółce Inwestycyjnej SA, jednej ze spółek Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi. Nowy właściciel „Pebeka Lubin” nie podjął wydobycia z uwagi na nieopłacalność, związaną z trudnymi warunkami oraz sezonowością – prace górnicze można prowadzić właściwie tylko w ciepłej części roku.
Na wschód od kamieniołomu znajduje się legendarna grupa skał zwana pod nazwą Zwalisko – do której zaliczają się Wieczorny Zamek, Skarbek i Skalna Brama.

Literatura

  • Baedeker K., Schlesien, Leipzig 1938
  • Czerwiński J., Mazurski K., Sudety. Sudety Zachodnie, Warszawa 1983
  • Jizerske Hory. – o mapách, kamení a vodě, red. R. Karpaš, Liberec 2009
  • Tisicovky Jizerskich Hor, red. O. Simm, Liberec 2007

internet

  • http://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_Kwarcu_%22Stanis%C5%82aw%22”
    http://www.goryizerskie.pl/?file=art&art_id=52